ΕΘΝΟΓΡΑΦΕΙΝ
Κριτικοί διάλογοι, επιστημολογικές προκλήσεις,
εμπειρίες πεδίου, δημιουργικά κείμενα
Original film title: Words with Gods collective 2014
Φωτογραφίες
[Επιλογή: Φ. Tσιμπιρίδου]
Τα σεμινάρια διεξάγονται ημέρα Δευτέρα και ώρα 16:00-18:00
————————————————————————–
Πλατφόρμα Διαδικτυακών Σεμιναρίων: ZOOM
https://zoom.us/j/8364531775?pwd=OVg3YVZlbmVCYWs3S0JYcEFGYlV1QT09
«H «θρησκεία» στην εθνογραφική συνθήκη”
(δυτική οντολογία, οικολογίες γνώσεων, πάσχοντα έμφυλα σώματα, θεραπευτικές επιτελέσεις, ιεροί τόποι, σχέσεις εξουσίας, πολιτικές ταυτότητας, υποκείμενα)
Ο κύκλος διαδικτυακών σεμιναρίων ΕΘΝΟΓΡΑΦΕΙΝ, από την έναρξή του, την άνοιξη του 2021, επιδιώκει να συμβάλει σε μία κριτική και διεπιστημονική συζήτηση για τη θεωρία και πρακτική της εθνογραφίας, την επιστημολογία της έρευνας, τη σημασία της ενσώματης εμπειρίας, αλλά και τους τρόπους διάχυσης της παραγόμενης ανθρωπολογικής γνώσης στο ακαδημαϊκό και μη-ακαδημαϊκό κοινό. Είναι ζητούμενο η ανθρωπολογική μελέτη, ως ερευνητική πρακτική και ως πολιτική γραφής να εμπεριέχει την κριτική αποτίμηση, την ενσυναίσθηση, τον αναστοχασμό και την αυτοαναφορικότητα, και να αναδεικνύει τη σημασία της πολυτροπικής ανάλυσης του τοπικού για την κατανόηση του γενικού.
Διοργάνωση και συντονισμός : Φωτεινή Τσιμπιρίδου – Ιωάννης Μάνος – Ελένη Σιδέρη
Διοργάνωση και Συντονισμός του Ε/κύκλου: Φωτεινή Τσιμπιρίδου (σε συνεργασία με τον Δημήτρη Καταϊφτσή)
Ο 5ος κύκλος των διαδικτυακών σεμιναρίων ΕΘΝΟΓΡΑΦΕΙΝ, που ξεκινάει τον Οκτώβριο του 2024 και ολοκληρώνεται τον Μάιο του 2025 με τον τίτλο:
«H «θρησκεία» στην εθνογραφική συνθήκη”
(δυτική οντολογία, οικολογίες γνώσεων, πάσχοντα έμφυλα σώματα, θεραπευτικές επιτελέσεις, ιεροί τόποι, σχέσεις εξουσίας, πολιτικές ταυτότητας, υποκείμενα),
περιλαμβάνει 7 πάνελ συνδυαστικών παρουσιάσεων, όπου οι ερευνητές και οι ερευνήτριες παραθέτουν σκεπτικό και δεδομένα από το εθνογραφικό τους πεδίο, σχολιάζοντας επί κοινών τόπων ή/και παράδοξων συναντήσεων. Ο Κύκλος αυτός διερευνά το θρησκευτικό φαινόμενο στην εθνογραφική συνθήκη, ανοίγοντας τη συζήτηση για το πώς το ζήτημα της θρησκείας χρήζει αποδόμησης με ανθρωπολογικούς όρους και αποαποικιοποίησης από τις οντολογίες του δυτικού επιστημολογικού παραδείγματος. Οι αποικιακότητες της μοντέρνας πολιτειότητας και κοινωνικότητας του έθνους/κράτους, όχι μόνο χρησιμοποιούν τη θρησκεία εργαλειακά, τόσο σε συλλογικό όσο και σε προσωπικό επίπεδο, αλλά αποκρυσταλλώνουν την έννοια της θρησκείας μονοδιάστατα και πνευματικά, τόσο πέρα από τις υλικότητές της, όσο και τον στενά ανθρωποκεντρικό της χαρακτήρα. Ο μονοθεϊσμός (στην ιουδαϊκοχριστιανική και μουσουλμανική εκδοχή του), η αποικιοκρατία και η δυτική επιστημολογία έχουν συστηματικά οδηγήσει σε επάλληλους εξορθολογισμούς της έννοιας της «θρησκείας» καθώς και στη διάκρισή της από τον κόσμο της «μαγείας». Η πορεία αυτή οδηγεί σε μια χριστιανικά ιεραποστολική οντολογία γνώσεων στο πλαίσιο της δυτικής αποικιοκρατίας, η οποία δημιουργεί αποκλίσεις από τις συμπεριληπτικές οικολογίες γνώσεων των «ευγενών αγρίων» με τα άλλα είδη, τη φύση και το επέκεινα (βλ. ιθαγενικές λατρείες). Το γεγονός ότι η ανθρωπολογία έχει από πολύ νωρίς επισημάνει τα παραπάνω, δεν απέτρεψε την ίδια στην αποικιακή της φάση αλλά και τους συναφείς κλάδους έκτοτε (βλ. Λαογραφία) να αναπαράγουν τις δυτικοκεντρικές διακρίσεις στην αναλυτική τους σκέψη. Νωρίτερα, από την εποχή των Σταυροφοριών, η «θρησκεία» είχε αρχίσει να εννοιολογείται δυτικοκετρικά, ως συνώνυμο του «πολιτισμού», σε μια οριενταλιστική διάκριση του δυτικού χριστιανικού ευρωπαϊκού κόσμου, από τους πολιτισμικά μουσουλμάνους Άλλους της Ανατολής, ενώ η εποχή των Ανακαλύψεων συμβάδισε με τη χριστιανική αποκρυστάλλωση απόμιξης θρησκειών και ιδιότυπης εκκοσμίκευσης στον ευρωπαϊκό κόσμο (βλ. reconquista, διωγμοί εβραϊκών πληθυσμών, κυνήγι μαγισσών).
Τα σεμινάρια προσβλέπουν να αναδείξουν το πως η θρησκεία και το θρησκευτικό φαινόμενο χρήζουν όχι μόνο αποδόμησης αλλά και αποαποκιοποίησης στην έρευνα και στην ανάλυση. Με όρους πολιτικής οικονομίας και αναζήτησης οικολογίας γνώσεων, τα σεμινάρια αναδεικνύουν πρακτικές για έμφυλα σώματα που πάσχουν, κινδυνεύουν και αποζητούν τη θεραπεία και την παρηγοριά, σε τόπους και κοινότητες που άλλοτε χρησιμοποιούν τη θρησκευτική εκφορά συμπεριληπτικά με το επέκεινα, τα μη ανθρώπινα και το περιβάλλον, άλλοτε ή/και εργαλειακά για τις πολιτικές ταυτότητας στον σύγχρονο κόσμο. Όλα αυτά που εξετάζονται κατά τόπον, μέσα στα δίκτυα σχέσεων εξουσίας, τις ηγεμονίες από τα πάνω ή από έξω, χρήζουν συστηματικής τεκμηρίωσης μέσω της εθνογραφικής συνθήκης και της επιστημολογικής αναθεώρησης με όρους αποαποικιοπόιησης της γνώσης. Με αυτούς τους τρόπους επιτελείται η αποδόμηση των στερεότυπων και των δαιμονοποιήσεων αλλά και η κατανόηση της θρησκευτικής εμπειρίας και διαθρησκευτικής εκφοράς, τόσο ως διαδικασίες μάγευσης και επαναμάγευσης μιας συχνά πεζής και σκληρής καθημερινότητας, όσο και ως εν δυνάμει συστατικά στοιχεία συγκρότησης του υποκειμένου στον πολύπλοκο σύγχρονο κόσμο.
Ο 5ος κύκλος των διαδικτυακών σεμιναρίων ΕΘΝΟΓΡΑΦΕΙΝ περιλαμβάνει προσεγγίσεις και εθνογραφικές μελέτες περίπτωσης που εστιάζουν στο θρησκευτικό φαινόμενο και πέρα από αυτό, επανεξετάζοντας στη βαριά σκιά της δυτικής επιστημολογικής, πολιτισμικής και πολιτικής ηγεμονίας τα ζητήματα του σαμανισμού, της πνευματοληψίας, της διαθρησκευτικότητας, και ευρύτερα της κοσμοαντίληψης στην Αφρική, την Ασία, τα Βαλκάνια, την Ανατολία, τη Μεσόγειο, τον ευρωπαϊκό βορά και τη Λατινική Αμερική. Εστιάζοντας στις πρακτικές των κοινωνικών δραστών, τις αναπαραστάσεις, τις προσδοκίες και τις επιθυμίες τους, ξεδιπλώνονται τα όρια και οι νοηματοδοτήσεις της θρησκευτικής εκφοράς από τα μέσα και από τα κάτω, στη μακρά διάρκεια και στη γεωπολιτική συγκυρία, πέρα από τις υποστασιοποιημένες στερεότυπες ονοματοδοσίες και αναπαραστάσεις του Άλλου, του ξένου, του ετερόδοξου και του παράξενου (βλ. ενδεικτική βιβλιογραφία στο τέλος).
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ
1ο Πάνελ. 21/10/2024 4-6 μμ: Πνευματοληψία, σουφισμός και ιεραποστολικές εκκλησίες στην μεταποικιακή Αφρική/Spiritualism, Sufism and missionary Churches in post–colonial Africa
Μακρής, Γ. (Η οδός των πνευμάτων, Σουφισμός κ πνευματοληψία στο Σουδάν)και Κυριακάκης, Γ. (Εκκλησίες, πίστη, θεραπεία στη Γκάνα)
2ο Πάνελ 11/11/2024 4-6 μμ : Αδελφοί μουσουλμάνοι στην Αίγυπτο και λαϊκό Ισλάμ στα πομακοχώρια. Nεωτερικότητα, αποικιακότητες και εξορθολογισμοί /Muslim Brotherhood in Egypt and Popular Islam in the Pomak villages. Modernity, colonialities and rationalizations
Κουριώτης, Π. (Αδελφοί Μουσουλμάνοι, αποικιοκρατία, νεωτερικότητα στην Αίγυπτο – Τσιμπιρίδου, Φ. (Λαϊκό Ισλάμ και μειονοτική συνθήκη στα Πομακοχώρια)
3ο Πάνελ 13/1/2025 4-6 μμ: Κοινοί ιεροί τόποι στα Βαλκάνια και την Ανατολία/Shared Sacred Places in the Balkans and Anatolia
Dionigi Albera (κοινά προσκυνήματα σε Βαλκάνια-Ανατολία) – Gilles de Rapper (Βακούφια και Πελασγοί στην Αλβανία).
4ο Πάνελ 17/2/25 4-6 μμ: Διαθρησκευτικότητα, τελετουργίες, σώματα, υποκείμενα στον παλιό και νέο κόσμο/Τransreligiosity, rituals, bodies, subjects in the old and the new world
Παναγιωτόπουλος, Α. (για Afrocuban τελετουργίες) και Ρούσσου, Ε. (για το κακό μάτι στην Ελλάδα)
5ο Πάνελ 17/3/25 4-6 μμ: Σαμανισμοί στο Νεπάλ και Αναστενάρια στα Βαλκάνια/Shamanism in Nepal and Anastenaria in the Balkans
Riboli D. (σαμανισμός στο Νεπάλ και Άπω Ανατολή) – Τερζοπούλου, Μ. (γυναίκες και μάνες στα Αναστενάρια)
6ο Πάνελ 28/4/25 4-6 μμ: Προσκυνηματική πίστη και εθνοτικές ταυτότητες από τα Βαλκάνια στη Μεσόγειο/Pilgrimage faith and ethnic identities, from the Balkans to the Mediterranean world
Γιακουμάκη, Β. (υπάρχουν εβραίοι στα Χανιά;) και Katiƈ, M. (εθνικοποίηση της θρησκείας στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη και τα Δυτικά Βαλκάνια)
7ο Πάνελ 19/5/2025 4-6 μμ: Νέο-σαμανισμός στον ευρωπαϊκό βορά και γεω-μυθολογία στην σύγχρονη Ελλάδα/New–shamanism in the European North and geo–mythology in contemporary Greece
Μπαρμπαλέξης. Α. (νέο-σαμανισμός στη Σκωτία)και Ευγενία Φωτίου (γεωμυθολογία στην Ελλάδα)
Σύντομα βιογραφικά ομιλητριών/ομιλητών
Η Φωτεινή Τσιμπιρίδου, (Δρ. Εθνολογίας-Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, EHESS-Παρίσι 1990), είναι Καθηγήτρια κοινωνικής ανθρωπολογίας στο τμήμα Βαλκανικών, Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών, και Διευθύντρια στο Εργαστήριο/Πολιτισμός-Σύνορα-Φύλο, στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας (cbg-lab.uom.gr). Πραγματοποίησε επιτόπια έρευνα σε χωριό προσφύγων του 1922, σε πομακικούς πληθυσμούς και μειονότητες της ελληνικής Θράκης, σε χωριά της Μακεδονίας, της Πελοποννήσου, στην Ιστανμπούλ, στο Σουλτανάτο του Ομάν και ευρύτερα στη Μέση Ανατολή και τα Βαλκάνια. Από το 2018 και στο πλαίσιο της μεταποικιακής και φεμινιστικής κριτικής, διερευνά το είδος της θρησκευτικότητας, της πολιτειότητας και της έμφυλης υποκειμενικότητας στις μετα-οθωματικές τοπολογίες και γεωγραφίες. Από το 2020, ως ιδρυτικό μέλος της πρωτοβουλίας dëcoloиıze hellάş (https://decolonizehellas.org/) ασχολείται με ζητήματα αποικιακότητας, μεταποικιακών αρχείων και πολιτισμικής κληρονομιάς, αποαποικιοποίησης της θρησκείας και του φύλου, καθώς και τα ζητήματα αποκαθήλωσης της πατριαρχίας.
Fotini Tsibiridou, (Dr. of Ethnology-Social Anthropology, EHESS-Paris 1990), is professor of social anthropology in the department of Balkan, Slavic and Oriental Studies, and director of the Culture-Borders-Gender/Lab at the University of Macedonia (cbg-lab.uom.gr). She carried out ethnographic research in a refugee village of 1922, among Pomak populations and minorities in Greek Thrace, in villages in Macedonia, the Peloponnese, in Istanbul, in the Sultanate of Oman and more broadly in the Middle East and the Balkans. As of 2018 and in the context of postcolonial and feminist criticism, she explores the genre of religiosity, statehood, and gendered subjectivity in post-Ottoman topologies and geographies. Since 2020, as a founding member of the dëcolonıze hellàş initiative (https://decolonizehellas.org/), she has been dealing with issues of coloniality, postcolonial archives and cultural heritage, the decolonization of religion and gender as well as the defacement of patriarchy.
O Δημήτρης Καταϊφτσής είναι δρ. Πολιτισμικών Σπουδών (Πανεπιστήμιο Paris-IV Sorbonne 2014) και εξωτερικός συνεργάτης-διδάσκων ανθρωπολογίας στο τμήμα Βαλκανικών, Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών του ΠΑΜΑΚ. Από το 2010 και μετά πραγματοποιεί επιτόπιες έρευνα σε κοινότητες παλιννοστούντων από την πρώην ΕΣΣΔ, σε Ελλάδα και εξωτερικό με κύριους άξονες το κοινωνικό φύλο και την οικονομική αναπαραγωγή. Στα πλαίσια του τελευταίου του μεταδιδακτορικού μελέτησε επισταμένως τις διεθνικές δικτυώσεις, τις εθνοτικές και πολιτισμικές οικονομίες στα πλαίσια του ρωσόφωνου κόσμου και της παλιννόστησης, δημοσιεύοντας άρθρα σε διεθνή περιοδικά και συλλογικούς τόμους και συμμετέχοντας σε διεθνή συνέδρια. Τέλος, συμμετέχει ενεργά στην επιστημονική και συντακτική ομάδα του περιοδικού EIRINI/ Μελέτες Νέων Ερευνητ(ρι)ών για το Φύλο και σε πλήθος δραστηριοτήτων Εργαστηρίου/Πολιτισμός-Σύνορα-Φύλο,στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας (cbg-lab.uom.gr) ως τακτικό του μέλος.
Dimitris Kataiftsis is Dr. in Cultural Studies (University of Paris-IV Sorbonne 2014) and external collaborator, teaching anthropology courses at the Department of Balkan, Slavic and Oriental Studies of University of Macedonia. Since 2010 he has been conducting field research in communities of returnees from the former USSR, in Greece and abroad, mostly focusing on gender and economic reproduction. During his last postdoctoral research he studied transnational networking, ethnic and cultural economies in the context of the Russian-speaking world and return migration, publishing articles in international journals and volumes and participating in international conferences. Finally, he actively participates in the scientific and editorial team of the journal EIRINI/Studies of Young Scholars on Gender, and in numerous activities of the Laboratory/Culture-Border-Gender (cbg-lab.uom.gr), at the University of Macedonia, as a regular member.
Ο Γεράσιμος Μακρής είναι καθηγητής Κοινωνικής Ανθρωπολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Αθήνα. Έχει διδακτορικό δίπλωμα στην Κοινωνική Ανθρωπολογία από το London School of Economics. Τα κύρια ερευνητικά του ενδιαφέροντα είναι η ανθρωπολογία των ισλαμικών κοινωνιών, η ανθρωπολογία του χριστιανισμού, η ελληνική διασπορά στη Μέση Ανατολή και η ανθρωπολογική μελέτη της θρησκείας. Βιβλία στην αγγλική γλώσσα: The Sudanese Zār Ṭumbura Cult: Slaves, Armies, Spirits and History. Λονδίνο: Routledge, 2023. Islam in the Middle East: Α Living Tradition. Malden: Blackwell Publishing, 2007. Changing Masters: Spirit Possession and Identity Construction among Slave Descendants and Other Subordinates in the Sudan. Evanston: Northwestern University Press, 2000. Βιβλία στην ελληνική γλώσσα: Ο Δρόμος των Πνευμάτων: Αθήνα: Σουφισμός, Πνευματοληψία και Μαγεία στο Σουδάν: Αθήνα, Πατάκης, 2016. Ισλαμ: Πεποιθήσεις, Πρακτικές και Τάσεις. Αθήνα, Πατάκης, 2014.
Ο Γιάννης Κυριακάκης γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε Πολιτική Επιστήμη στην Αθήνα (Πάντειο) και είναι Δρ. Κοινωνικής Ανθρωπολογία στο Λονδίνο (UCL). Διεξήγαγε επιτόπια έρευνα στην Αγγλία, στην Γκάνα και στην Αθήνα. Διδάσκει στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο. Ασχολείται με ζητήματα, μεθοδολογίας, θρησκείας/κοσμολογίας, παγκόσμιων ανισοτήτων, οικονομίας και με την ανθρωπολογία του καπιταλισμού. Τον Ιούλιο του 2020 εκδόθηκε η μονογραφία του, Η Μαγεία του Καπιταλισμού-πως η Ακαδημαϊκή Γνώση στηρίζει το Παγκόσμιο Ταξικό Σύστημα (Παπαζήσης), το 2023 τo βιβλίo του Οικονομική Ανθρωπολογία και Καπιταλισμός (Opportuna) και to 2024 to βιβλίο (e-book) Colonizing the Mind– The Witchcraft of the global class system (Syneditions)
Ioannis Kyriakakis was born in Athens-Greece. He studied Political Science in Athens (Panteion University) and holds a pHD in Social Anthropology in London (UCL). He conducted fieldwork in England, in Ghana and Greece. He teaches in the Hellenic Open University. Ηis main interests revolve around methodology, religion/cosmology, global inequalities, economy and the anthropology of capitalism. In July 2020 his ethnography The Witchcraft of Capitalism-How Academy supports the global class system, was published. In 2023 his book Economic Anthropology and Capitalism and in 2024 his e-book Colonizing the Mind- The Witchcraft of the global class system (Syneditions) were published.
Ο Πάνος Κουργιώτης (Δρ. Τμήματος Πολιτικών Επιστημών ΑΠΘ από το 2013) είναι Επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Βαλκανικών, Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών, Παν. Μακεδονίας από το 2024, με ειδίκευση στις Area Studies της Μέσης Ανατολής, καθώς και στο σύγχρονο Ισλάμ. Μέρος της διδακτορικής του διατριβής έχει δημοσιευτεί υπό τον τίτλο Η πρώτη νιότη του Ισλαμισμού: ανακαλύπτοντας της Μουσουλμανική Αδελφότητα και τον κόσμο της (1928-1948) και αποτελεί την πρώτη ιστορική μελέτη για τους Αδελφούς Μουσουλμάνους που εκδίδεται στην ελληνόγλωσση βιβλιογραφία. Μεταξύ 2004-2007 έζησε στην Τυνησία και τη Συρία, όπου σπούδασε την αραβική γλώσσα και πραγματοποίησε επιτόπια έρευνα, η οποία δημοσιεύτηκε υπό τον τίτλο «Οι κληρονόμοι των Ομαγιαδών; Παγκοσμιοποίηση, αντίσταση και συνύπαρξη στη Συρία του Bashar al-Asad» στο συλλογικό τόμο Εθνογραφία και Καθημερινότητα στην «Καθ’ ημάς Ανατολή» (2020). Έχει δημοσιεύσει σε εγνωσμένου κύρους επιστημονικά περιοδικά, όπως The British Journal of Middle Eastern Studies, The Maghreb Review και Religions.
Panos Kourgiotis (Dr. of the Department of Political Sciences of the Aristotle University of Thessaloniki since 2013), is Assistant Professor at the Department of Balkan, Slavic and Oriental Studies, since 2024, specializing in the field of Area Studies (Middle East) and contemporary Islam. He speaks Arabic and Hebrew. Part of his PhD thesis has been published (in Greek) under the title The first youth of Islamism; discovering the Muslim Brotherhood and the world surrounding it, which is the first historical study devoted to the Muslim Brothers in the Greek bibliography. Between 2004-2007 he studied the Arabic language in both Tunisia and Syria, while in the latter he conducted field research which was published (in Greek) under the title ‘‘Inheriting the Umayyads? Globalization, resistance and coexistence in Bashar al-Asad’s Syria’’ in the collective volume Ethnography and Daily Life in ‘‘Our Near East’’ (2020). He has published in highly influential academic journals, such as The British Journal of Middle Eastern Studies, The Maghreb Review and Religions.
Dionigi Albera Dionigi Albera is an anthropologist and senior research fellow at the French National Center for Scientific Research (CNRS). He is based at the IDEAS (Institute of Ethnology and Social Anthropology, Aix-Marseille University). His research focuses on Europe and the Mediterranean, and his interests include migration, kinship and family, pilgrimage and interfaith mixing. He published Sharing Sacred Spaces in the Mediterranean: Christians, Muslims and Jews at Shrines and Sanctuaries (Indiana University Press, 2012), co-edited with Maria Couroucli, He is one of the curators of the touring exhibition Shared Sacred Sites held at the Museum of Mediterranean and European Civilizations in Marseille (Mucem, 2015), the Bardo Museum in Tunis (2016), the Macedonian Museum of Contemporary Art and the National Museum of Photography in Thessaloniki (2017), the National Museum of the History of Immigration in Paris (2017–2018) and the Museum of Confluences-Dar el-Bacha in Marrakesh (2018).
Gilles de Rapper is an anthropologist, currently Director of Modern and Contemporary Studies at the École française d’Athènes. He holds a PhD in Ethnology and comparative sociology (University of Paris X Nanterre, 1998) and a Habilitation à diriger des recherches in Anthropology (University of Toulouse Jean Jaurès, 2019). Since 1994, he has conducted numerous fieldworks in Albania and the Balkans. His work has focused on the coexistence of Christians and Muslims in southern Albania, on cross-border relations between Greece and Albania and on the effects of Albanian migration to Greece. More recently, he has been interested in the trajectory of photographs produced during the communist period in Albania and their role in the current perception of the communist past. Finally, he is interested in the history of theories on the origin of Albanians through the revitalization, since the 1990s, of the nineteenth century ideas making Pelasgians the ancestors of modern Albanians.
Anastasios Panagiotopoulos (PhD 2011, Department of Social Anthropology, University of Edinburgh, UK), has conducted research on Afro-Cuban religiosity, divination, spirit possession, and mediumship in Cuba and Spain. More recently, his research interests have been directed towards contemporary religiosity and spirituality, alternative therapy,metaphysical views, and secularism in Europe, especially in Spain and Greece. He has been a postdoctoral and, subsequently, a senior researcher at the Centro em Rede de Investigação em Antropología (CRIA) and FCSH-Universidade Nova de Lisboa, Portugal. Since May 2023 he is a distinguished researcher at the Department of Social Anthropology of the University of Seville, Spain.
Ο Αναστάσιος Παναγιωτόπουλος (Διδάκτωρ 2011, Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου, Η.Β.), έχει διεξαγάγει έρευνα σχετικά με τις αφροκουβανέζικες θρησκείες, τη μαντεία, την κατοχή πνευμάτων και τη διαμεσολάβηση στην Κούβα και την Ισπανία. Πιο πρόσφατα, τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα στράφηκαν προς τη σύγχρονη θρησκευτικότητα και πνευματικότητα, την εναλλακτική θεραπεία, τις μεταφυσικές απόψεις και την εκκοσμίκευση στην Ευρώπη, ιδιαίτερα στην Ισπανία και την Ελλάδα. Υπήρξε μεταδιδακτορικός και, στη συνέχεια, ανώτερος ερευνητής στο Centro em Rede de Investigação em Antropología (CRIA) και στο FCSH-Universidade Nova de Lisboa, Πορτογαλία. Από τον Μάιο του 2023 είναι διακεκριμένος ερευνητής στο Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου της Σεβίλλης, Ισπανία.
Η Ευγενία Ρούσσου, (Δρ. κοινωνικο-πολιτισμικής ανθρωπολογίας UCL, Πανεπιστήμιο του Λονδίνου, 2010), είναι ερευνήτρια στο Κέντρο Έρευνας της Ανθρωπολογίας (CRIA-Iscte), Λισαβόνα, Πορτογαλία, και Υπεύθυνη Ερευνήτρια του έργου ReSpell: Religion, Spirituality and Wellbeing: a Comparative Approach of Transreligiosity and Crisis in Southern Europe (https://respell.cria.org.pt), χρηματοδοτούμενο από το Πορτογαλικό Ίδρυμα για την Επιστήμη και την Τεχνολογία (FCT) και με ίδρυμα υποδοχής το CRIA. Είναι συγγραφέας της μονογραφίας Orthodox Christianity, New Age Spirituality and Vernacular Religion: the Evil Eye in Greece. London: Bloomsbury (2021). Έχει επιμεληθεί συλλογικούς τόμους και ειδικά τεύχη και έχει γράψει εκτενώς για θέματα θρησκείας και πνευματικότητας, καθημερινής και βιωμένης θρησκείας, θρησκευτικού πλουραλισμού, τελετουργικών θεραπευτικών πρακτικών, Συμπληρωματικής και Εναλλακτικής Ιατρικής (CAM), διαθρησκευτικότητας και πνευματικής ελαστικότητας, μεταξύ άλλων, με συγκριτική εθνογραφική αναφορά στην Ελλάδα και την Πορτογαλία.
Eugenia Roussou, (PhD in sociocultural anthropologist UCL, University of London, 2010), is a senior researcher at the Centre for Research in Anthropology (CRIA-Iscte), Lisbon, Portugal, and the Principal Investigator of the project ReSpell: Religion, Spirituality and Wellbeing: a Comparative Approach of Transreligiosity and Crisis in Southern Europe (https://respell.cria.org.pt), funded by the Portuguese Foundation for Science and Technology (FCT) and hosted by CRIA. She is the author of Orthodox Christianity, New Age Spirituality and Vernacular Religion: the Evil Eye in Greece. London: Bloomsbury (2021). She has edited collective volumes and special issues and has written extensively on the themes of religion and spirituality, vernacular and lived religion, religious pluralism, ritual healing practices, Complementary and Alternative Medicine (CAM), transreligiosity and spiritual elasticity, among others, with comparative ethnographic reference to Greece and Portugal.
Η Diana Riboli (Δρ. Εθνο-Ανθρωπολογικών Επιστημών (Πανεπιστήμιο της Ρώμης «La Sapienza», 1996), είναι καθηγήτρια στο Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών. Από το 1992 έως σήμερα, έχει πραγματοποιήσει πάνω από είκοσι εθνογραφικές μελέτες στη Νότια και Νοτιοανατολική Ασία (Νεπάλ και Χερσόνησος της Μαλαισίας), με ιδιαίτερη έμφαση στις θεραπευτικές, πολιτικές και πνευματικές λειτουργίες των εθνοϊατρικών συστημάτων μεταξύ περιθωριοποιημένων αυτόχθονων κοινοτήτων. Από το 2019, διευθύνει ένα ερευνητικό πρόγραμμα που εξετάζει τις οικοκοσμολογικές αντιλήψεις μειονοτικών και περιθωριοποιημένων ομάδων στο πλαίσιο της πρόσφατης ραγδαίας εξάπλωσης του χριστιανισμού και της σημαντικής αύξησης των περιβαλλοντικών καταστροφών στο Νεπάλ. Έχει γράψει και συν-συγγράψει πάνω από σαράντα δημοσιεύσεις σε μια σειρά θεμάτων, συμπεριλαμβανομένων των ιθαγενών εθνοϊατρικών συστημάτων, των εννοιών και των απαντήσεων στη βία σε εξισωτικές κοινωνίες, της πολιτισμικής αντίστασης αυτόχθονων πολιτισμών, της ανθρωπολογίας των καταστροφών, των εννοιών του προσώπου και της προσωπικότητας στις φιλοσοφίες αυτοχθόνων ομάδων, και των μεθόδων ανθρωπολογικής έρευνας.
Diana Riboli (PhD in Ethno-anthropological Sciences (University of Rome “La Sapienza”, 1996), is a professor at the Department of Social Anthropology of the Panteion University of Social and Political Sciences. From 1992 to date, she has conducted over twenty ethnographic studies in South and Southeast Asia (Nepal and Peninsular Malaysia), with a particular focus on the therapeutic, political and spiritual functions of ethno-medical systems among marginalized indigenous communities. Since 2019, she has been directing a research project examining the ecocosmological perceptions of minority and marginalized groups in the context of the recent rapid spread of Christianity and the significant increase in environmental disasters in Nepal. He has authored and co-authored over forty publications on a range of topics, including indigenous ethno-medical systems, concepts and responses to violence in egalitarian societies, cultural resistance of indigenous cultures, disaster anthropology, concepts of person and personhood in the philosophies of indigenous groups, and anthropological research methods.
Η Μιράντα Τερζοπούλου, (Εθνολόγος/Λαογράφος), είναι πρώην ερευνήτρια στο Κέντρο Έρευνας της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών. Πραγματοποίησε πολλές επιτόπιες έρευνες εντός και εκτός Ελλάδας ταξιδεύοντας, βιώνοντας και καταγράφοντας εθνογραφικά. Έχει μελετήσει πολλές εκδηλώσεις και μορφές του λαϊκού πολιτισμού και ιδιαίτερα της παραδοσιακής μουσικής και των λαϊκών τελετουργιών, δουλεύοντας με διάφορες εθνοτικές, γλωσσικές, θρησκευτικές ομάδες, μειονότητες, γυναίκες. Ηχογραφεί και βιντεοσκοπεί συγκροτώντας ένα σημαντικό αρχείο σπάνιου οπτικοακουστικού υλικού, ενώ παράλληλα δημοσιεύει μελέτες, αντλώντας από τις επί μέρους θεματικές του.
Miranda Terzopoulou, Ethnologist/Folklorist, is a former researcher at the Greek Folklore Research Center of the Academy of Athens. She carried out many field investigations inside and outside Greece by traveling, experiencing and recording ethnographically. She has studied many aspects and patterns of popular culture and especially traditional music and folk rituals, working with various ethnic, linguistic, religious groups, minorities, women. She records and films, compiling an important archive of rare audio-visual material, while at the same time she publishes studies, drawing on its relevant topics.
Η Βασιλική Γιακουμάκη (PhD, New School for Social Research, 2003) είναι Επίκουρη Καθηγήτρια Κοινωνικής Ανθρωπολογίας στο Τμήμα Ιστορίας-Αρχαιολογίας- Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας (Βόλος). Τα επιστημονικά της ενδιαφέροντα επικεντρώνονται στα εξής: εθνοτικές ομάδες και μειονότητες, πολιτικές πολυπολιτισμικότητας, θρησκεία και θρησκευτικότητα, θρησκεία και θρησκευτικότητα, εβραϊσμός. Eστιάζει μεγάλο μέρος της διδασκαλίας της σε θέματα θρησκείας και δημόσιας σφαίρας, εβραϊκών ταυτοτήτων σε Ελλάδα και Ευρώπη, και σε κοινωνίες της «Μέσης Ανατολής». Το τρέχον ερευνητικό της πεδίο είναι η σύγχρονη κοινωνία του Ισραήλ και ο ελληνο-ισραηλινός εβραϊσμός.
Vassiliki Yiakoumaki (PhD, New School for Social Research, 2003) is Assistant Professor of Social Anthropology at the Department of History-Archaeology-Social Anthropology, University of Thessaly (Volos). Her research interests focus on ethnic groups and minorities, multiculturalist policies, religion/s, and Jewish identities. Her teaching focuses on matters of religion and the public sphere, Jewish identities in Greece and Europe, and “Middle Eastern” societies. Her current research area is contemporary Israeli society, and “Greek identity” among citizens of Israel with “Greek” origin.
Mario Katic (Associate Professor, Department of Ethnology and Anthropology, University of Zadar). makatic@unizd.hr. My areas of expertise concern pilgrimage, oral traditions, historical anthropology, and heritage. I am doing extensive ethnographic research in Bosnia and Herzegovina, Croatia, and Montenegro. I co-edited several books: Approaching Pilgrimage: Methodological Issues Involved in Researching Routes, Sites, and Practices (Routledge, 2023); Military Pilgrimage and Battlefield Tourism: Commemorating the Dead (Routledge, 2018); Pilgrimage, Politics and Place Making in Eastern Europe (Routledge 2014), Pilgrimage and Sacred Places in Southeastern Europe: History, Religious Tourism and Contemporary Trends (Lit Verlag, 2014).
Ο Αθανάσιος Μπαρμπαλέξης (Δρ. in Ethnology (and Folklore) Elphinstone Institute, University of Aberdeen, United Kingdom). H διδακτορική του διατριβή πραγματευόταν δυτικές μορφές σύγχρονου σαμανισμού και παραδοσιακής θεραπείας στη Βορειοανατολική Σκωτία. Αυτήν την περίοδο είναι Μεταδιδακτορικός Ερευνητής στον τομέα της Βυζαντινής Φιλολογίας και Λαογραφίας στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, καθώς και Ομότιμος Ερευνητής και Επισκέπτης Λέκτορας για το Elphinstone Institute, Πανεπιστήμιο του Αμπερντίν. Τα τωρινά ερευνητικά του ενδιαφέροντα αφορούν Σκωτσέζικους και Ιρλανδικούς μύθους και θρύλους, παραδοσιακά μουσικά στοιχεία στη σύγχρονη ακραία μέταλ μουσική, παραδόσεις αντίστασης, και λαϊκή ιατρική και θεραπεία, και παραδοσιακή μαγεία.
Athanasios Barmpalexis (Ph.D. in Ethnology (and Folklore) Εphinstone Institute, University of Aberdeen, United Kingdom). His doctoral thesis was on “western” folk healers practicing contemporary shamanisms in the wider area of North-East Scotland. He currently is a postdoctoral researcher at the sector of Byzantine Literature and Folklore Studies at the National and Kapodistrian University of Athens,. He is also an Honorary Research Fellow and a Visiting Lecturer at the Elphinstone Institute, University of Aberdeen. His research interests are Scottish/Irish myths and legends, folk music in contemporary extreme metal music, oral traditions of resistance, and folk medicine, vernacular healing, and traditional witchcraft.
Η Ευγενία Φωτίου (Δρ. Πολιτισμικής Ανθρωπολογίας, University of Wisconsin-Madison, 2010) είναι από το 2023 Επίκουρη Καθηγήτρια στο τμήμα Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης. Το ερευνητικό της έργο έχει εστιάσει κυρίως στις αυτόχθονες θρησκείες και θεραπευτικές παραδόσεις, ειδικότερα στις διεθνικές πτυχές τους καθώς και στον ρόλο του τουρισμού, εστιάζοντας γεωγραφικά στην Λατινική Αμερική και τη σύγχρονη Ελλάδα. Έχει συνεισφέρει στην εθνογραφία των σύγχρονων σαμανικών πρακτικών σε παγκόσμιο επίπεδο αναλύοντας τις πολλαπλές πτυχές του φαινομένου του σαμανικού τουρισμού. Πιο πρόσφατα, η έρευνα της εξετάζει τα κρίσιμα διεπιστημονικά θέματα των συστημάτων γνώσης, της συγκριτικής επιστημολογίας, της ετερότητας, και της διαπολιτισμικής μετάφρασης. Ειδικεύεται στην εθνοϊατρική, την ανθρωπολογία της θρησκείας, τον τουρισμό και το φύλο και έχει διδάξει μαθήματα σχετικά με αυτά τα θέματα στο University of Wisconsin-Madison, το Luther College και το Kent State University στις ΗΠΑ..
Evgenia Fotiou (Ph.D. in Cultural Anthropology, University of Wisconsin-Madison, 2010), is Assistant Professor in the Department of Sociology at the University of Crete, since 2023.. Her research has focused mainly on indigenous religions and healing traditions, especially their transnational aspects, as well as on the role of tourism, focusing geographically on Latin America and contemporary Greece. She has contributed to the ethnography of contemporary shamanic practices globally by analyzing the multiple aspects of the shamanic tourism phenomenon. More recently, her research addresses the critical interdisciplinary issues of knowledge systems, comparative epistemology, otherness, and cross-cultural translation. She specializes in ethnomedicine, the anthropology of religion, tourism, and gender and has taught courses on these topics at the University of Wisconsin-Madison, Luther College, and Kent State University in the United States.
Ενδεικτική βιβλιογραφία/References
Albera, D. and M. Couroucli, eds. (2012) Sharing Sacred Spaces in the Mediterranean: Christians, Muslims, and Jews at Shrines and Sanctuaries. Bloomington, Indiana: Indiana University Press.
Asad, T. (1993) Genealogies of Religion: Discipline and Reasons of Power in Christianity and Islam. London: Johns Hopkins University Press.
Asad, T. (2003) Formations of the Secular: Christianity, Islam, Modernity. Stanford, California: Stanford University Press.
Barmpalexis, Α. (2020) The Birth of The New Urban Shaman’s Oracle: The Creation and the Crafting Process of a Contemporary Tarot Card Deck for Personal and Community Healing and Transformation Εθνολογία on line 10(2) · Ethnologhia on line 10(2) ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΕΘΝΟΛΟΓΙΑΣ (GREEK SOCIETY FOR ETHNOLOGY) ISSN: 1792-9628 19 https://www.societyforethnology.gr/images/volume-10-2/Vol_10(2)_2020_whole.pdf
Danforth, M. L. (1995) Tα αναστενάρια της Αγίας Ελένης. Πυροβασία και θρησκευτική θεραπεία. Αθήνα: Πλέθρον.
Fotiou, E. “Transreligiosity and Religious Revitalization in Modern Greece: Bridging Religion and Science through Geomythology”. Religions 2023, 14, 754. https://doi.org/10.3390/rel14060754
Geertz, C. (1973) “Religion As a Cultural System.” in The Interpretation of Cultures: Selected Essays, pp. 87-125. New York: Basic Books.
Federici, S. (2019) Το κυνήγι μαγισσών χθες και σήμερα. Θεσσαλονίκη: Εκδ. των ξένων.
Hayden, R.M., Katić, M. (2021). Religiously Nationalizing the Landscape in Bosnia and Herzegovina. In: Bădescu, G., Baillie, B., Mazzucchelli, F. (eds) Transforming Heritage in the Former Yugoslavia. Palgrave Studies in Cultural Heritage and Conflict. Palgrave Macmillan, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-030-76401-2_9
Kenna, M. E. (2015) «Rituals of Forgiveness and Structures of Remembrance: Memorial Services and Bone Depositories on the Island of Anafi, Greece», History of Religions, Vol. 54, No. 3 (February 2015), pp. 225-259 Published by: The University of Chicago Press Stable URL: http://www.jstor.org/stable/10.1086/678993 .
Κυριακάκης Γ. (2012) “Υγεία, Πίστη και Μεθοδολογία: μια εθνογραφική μαρτυρία από την Δυτική Αφρική”, στον τόμο Ανθρωπολογικές και κοινωνιολογικές προσεγγίσεις της υγείας.
Σπυριδάκης M.-Οικονόμου, X. (επιμ.) Αθήνα: Εκδόσεις Σιδέρη. Σελ. 361-379.
Κουργιώτης, Π. (2016) Η πρώτη νιότη του ισλαμισμού. Ανακαλύπτοντας τη μουσουλμανική αδελφότητα και τον κόσμο της (1928-1948). Θεσσαλονίκη: Ζήτρος
Μακρής, Γ. (2024) Η οδός των πνευμάτων: Σουφισμός, πνευματοληψία και μαγεία στο Σουδάν. Αθήνα: Πατάκης
Nye, M. (2019) “Decolonizing the Study of Religion”, Open Library of Humanities 5(1), 43. doi: https://doi.org/10.16995/olh.421
Obadia, L. (2008) Ανθρωπολογία των θρησκειών. Αθήνα: Πολύτροπον.
Panagiotopoulos, A (2017) A secular religion within an atheist state: The case of Afro-Cuban religiosity and the Cuban state. In: Mapril J, Blanes R, Wilson E, Giumbelli E (eds) Secularisms in a Postsecular Age? Religiosities and Subjectivities in Comparative Perspective. London; New York: Palgrave Macmillan, pp.39–65.
Panagiotopoulos, A., & Roussou, E. (2022) «We have always been transreligious: An introduction to transreligiosity». Social Compass, 69(4), 614-630. https://doi.org/10.1177/00377686221103713
Pénicaud Manoël (video για τον τεκέ στα Φάρσαλα) (https://www.youtube.com/watch?v=9viJwlDkoP0&t=2s).
De Rapper, G. (2012) «Τhe Vakëf: Sharing Religious Space in Albania», in Dionigi Albera, Maria Couroucli (eds) Sharing Sacred Spaces in the Mediterranean. Bloomington and Indianapolis, Indiana University Press, pp. 29-50.
Riboli, D. (2008) Tunsuriban, Ανθρωπολογική μελέτη του σαμανισμού των Chepang του νοτίου και Κεντρικού Νεπάλ. Aθήνα:εκδ. Παπαζήση
Roussou, E (2021) Orthodox Christianity, New Age Spirituality and Vernacular Religion: The Evil Eye in Greece. London: Bloomsbury.
Σερεμετάκη, Ν. (2017) Η τελευταία λέξη στης Ευρώπης τα άκρα. Δι-αίσθηση, Θάνατος, Γυναίκες. Εκδοτικός Οίκος Α Α Λιβάνη.
Santos, B. de Sousa (2014) “Ecologies of Knowledge,” pp. 185-211 in Bonaventura de Sousa Santos, Epistemologies of the South: Justice Against Epistemicide. New York: Rutledge.
Τερζοπούλου, Μ.(2023) «Όσο κρατάει ένας στεναγμός. Ανασύροντας από το έρεβος την κακή μάνα» (149-174) στο Θέατρο-Τραύμα-Θεραπεία, Ι. Βιβιλάκης (επιμ.) Αθήνα: εκδ. Αρμός.
Tsibiridou, F. (2015) «Beyond the politics of religion: Rationalizing Popular Islam among the Slavonic-Speaking Muslims in Greece”, in Balkan Heritages. Negotiating History and Culture, edited by Maria Couroucli and Tchavdar Marinov. Surrey: Asghate 2015: 209-228. https://www.academia.edu/36171007/Beyond_the_politics_of_religion_Rationalizing_popular_Islam_among_the_Slavonic_speaking_Muslims_in_Greece_pdf
Turner, E. and V. Turner (2011) Image and Pilgrimage in Christian Culture (Revised Edition). New York: Columbia University Press.
Turner, V. (2017) Ritual Process: Structure and Anti-Structure. Routledge, 2017.
Van Gennep, A. (2019) The Rites of Passage. Second Edition. Chicago: University of Chicago Press
Yiakoumaki, V. (2009) “Υπάρχουν Εβραίοι στα Χανιά; Περί απουσίας, παρουσίας, και επίκτητης εμπειρίας της ετερότητας” [=“Are There Jews in Chania? On Absence, Presence, and the Acquired Experience of ‘Difference’”]. In F. Tsibiridou (ed) Μειονοτικές και μεταναστευτικές εμπειρίες: Βιώνοντας την “κουλτούρα του κράτους” [=Minority and Immigration Experiences: Εxperiencing the ‘Culture of the State’]. Athens: Kritiki, pp. 255-28
