Ερευνητικά Έργα

Βασική Έρευνα Κύκλος Η’, Επιτροπή Ερευνών Πανεπιστημίου Μακεδονίας, 2023-2024

Ελένη Σιδέρη, Βασική Ερευνήτρια
Τρεις γενιές γυναικών-δημιουργών του γεωργιανού σινεμά που ανήκουν στην ίδια οικογένεια θα αποτελέσουν τη  βάση για  αυτήν την έρευνα που έχει ως στόχο την ανάδειξη της έννοιας της  μνήμης και της ιστορίας μέσα  από βιωμένες εμπειρίες και καλλιτεχνική δημιουργία καθώς και την εννοιολόγησή τους μέσα από  την κατηγορία της γενεαλογίας.  Δεύτερον, δίνοντας τον  πρώτο λόγο  σε μια θηλυκή γενεαλογία, από την γιαγιά στην εγγονή, σε μια περιοχή πατριαρχικής κοινωνικής οργάνωσης, όπως ο Καύκασος, η έρευνα  θα ρίξει φως στους τρόπους που η γενεαλογία μπορεί  να παραχθεί πέρα ή συμπληρωματικά  με  ουσιακρατικούς και  βιολογικούς περιορισμούς  και λόγους, μέσα από  ευφάνταστους τρόπους καλλιτεχνικής δημιουργίας σε συνομιλία με άλλα ευρωπαϊκά ρεύματα και δίκτυα παρά τις ιδεολογικές αγκυλώσεις  του Ψυχρού Πολέμου ή τις περιφερειακές ανισότητες που προέκυψαν από  το μετασοσιαλιστικό εξευρωπαϊσμό. Τρίτον, η έρευνα θα διερευνήσει  την έννοια του δημιουργού που από τη δεκαετία του 1960 ταυτίστηκε με μια υπερεθνική κινηματογραφική παραγωγή, ‘Ευρωπαϊκός κινηματογράφος’, η οποία διαπερνούσε το ιδεολογικό τείχος του Ψυχρού Πολέμου, αλλά είχε σαφή έμφυλα και ταξικά χαρακτηριστικά. Επίσης θα εξετάσει το πως αυτές οι τρεις γυναίκες δημιουργοί εμπλουτίζουν και διευρύνουν την έννοια του δημιουργού ως έμφυλα ιστορικά  και καλλιτεχνικά υποκείμενα παράγοντας νέες κοινωνικές και πολιτισμικές ερμηνείες. Τέλος συνδυάζοντας, μέσα από την πολυτροπικότητα, διαφορετικές μεθόδους έρευνας (βιβλιογραφική έρευνα, συνεντεύξεις, φιλμική ανάλυση, αυτοβιογραφικά κείμενα κα.) θα διερευνηθούν τα όρια της εθνογραφίας σε σχέση με μια ιστορία που διαπερνά το παρελθόν των ιδεολογικών τειχών για να μιλήσει για το παρόν του εξευρωπαϊσμού και της ευρωπαϊκότητας.
Η έρευνα θα  αναζητήσει απαντήσεις ενδεικτικά στα παρακάτω:

1.Με ποιους μνημονικούς/υλικούς/ αισθηματικούς τρόπους ανα-παράγονται οι θηλυκές γενεαλογίες;

2.Με ποιους τρόπους αυτές οι γενεαλογίες παράγουν την έννοια της περιοχής που συχνά χρησιμοποιείται για να διαμορφώσει ένα  πλαίσιο ανάλυσης ιστορικών εμπειριών και πολιτισμικής μνήμης;

3.Πώς η πολυτροπική εθνογραφία που συνδυάζει λόγους, κινηματογραφικό υλικό και βιωμένες εμπειρίες εξυφαίνεται  ανάμεσα στη μυθοπλαστική και την εθνογραφική αφήγηση και πώς μπορεί να φέρει στην επιφάνεια λόγους, μνήμες και αισθήματα που είχαν παραγκωνιστεί από την εθνική μνήμη και ιστορία;

Τα μέλη του Εργαστηρίου Πολιτισμού-Συνόρων-Φύλου, Ιωάννης Μάνος, αναπληρωτής καθηγητής της Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, και η Δρ. Γεωργία Ρίνα συμμετέχουν, ως ερευνητική ομάδα, στο πρόγραμμα HORIZON με τίτλο ” CHALLENGES AND INNOVATIVE CHANGES IN RESEARCH ETHICS REVIEWS [CHANGER]”. Πρόκειται για ένα έργο αιχμής, το οποίο ξεκίνησε τον Ιανουάριο του 2024 και θα ολοκληρωθεί το Δεκέμβριο του 2027 και έχει ως στόχο να μεταμορφώσει ριζικά το τοπίο της ηθικής αξιολόγησης της έρευνας.
Το CHANGER έχει σχεδιαστεί για να προωθήσει καινοτόμες αλλαγές στις αξιολογήσεις της έρευνας για ηθικά και δεοντολογικά ζητήματα, ενισχύοντας την ικανότητα των ερευνητών/τριών και των Επιτροπών Δεοντολογίας της Έρευνας (ΕΗΔΕ) να συμπεριλάβουν τα δεοντολογικά ζητήματα που τίθενται από τη χρήση νέων τεχνολογιών και την εμφάνιση νέων ερευνητικών πρακτικών. Οι κεντρικοί στόχοι του προγράμματος περιλαμβάνουν:
-Ενίσχυση των ικανοτήτων των ερευνητών/τριών στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων για την ηθική και δεοντολογία της έρευνας
-Υποστήριξη των ΕΗΔΕ για την αντιμετώπιση των αναδυόμενων προκλήσεων
-Εκπαίδευση εμπειρογνωμόνων της δεοντολογίας της έρευνας
-Συμβολή στο σχεδιασμό πολιτικών ώστε να εξασφαλιστεί η ευθυγράμμιση της έρευνας με τα σύγχρονα δεοντολογικά πρότυπα.
Συνεργαζόμαστε με μια πολυποίκιλη ομάδα ειδικών σε θέματα δεοντολογίας της έρευνας, οι οποίοι/ες προέρχονται από τις κοινωνικές, βιοϊατρικές και φυσικές επιστήμες. Πολλοί/ές από τα μέλη του προγράμματος, είναι ή υπήρξαν μέλη των ΕΗΔΕ τόσο σε χώρες της ΕΕ όσο και σε τρίτες χώρες, μέλη των εθνικών συμβουλίων/επιτροπών δεοντολογίας και εμπειρογνώμονες δεοντολογίας για την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

«Δημόσια ανθρωπολογία και κριτική εθνογραφία. Λαϊκά Δρώμενα στην περιοχή της Δράμας και οι προκλήσεις της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς», που εκπονείται από το Culture-Borders-Gender/LAB σε συνεργασία με τον Μορφωτικό, Πολιτιστικό Σύλλογο Καλαμπακίου Δράμας (Αθανασία Θεοδωρίδου (Πρόεδρος). Η Ερευνητική ομάδα: Φ. Τσιμπιρίδου (επ. υπευθ.) Fotini Tsibiridou Δ. Καταϊφτσής Dimitris Kataiftsis, Ν. Μανώλας Nikos Manolas, Α. Μητροπάνου Anas Tasia

Βασική έρευνα που χρηματοδοτήθηκε το 2004, αναφέρεται σε μία συνεργασία του Τμήματος Βαλκανικών Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών με το τμήμα Εκπαιδευτικής και Κοινωνικής Πολιτικής του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, σχετικά με τους πρόσφυγες στην Ελλάδα.

H έρευνα εξετάζει τα οικονομικά δίκτυα των «παλινοστούντων» απ’την πρώην ΕΣΣΔ στη Θεσσαλονίκη και τους διάφορους τρόπους με τους οποίους επηρεάζουν (και επηρεάζονται από) την κινητικότητα και τις μεταναστευτικές πρακτικές αλλά και τον τρόπο διαμόρφωσης νέων και παλιών διασπορικών κοινοτήτων.

‘Υστερα από την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης περισσότεροι από 150 χιλιάδες ελληνικής καταγωγής μετανάστευσαν στην Ελλάδα (ή «επέστρεψαν» σύμφωνα με την επίσημη αφήγηση), σε μια προσπάθεια να ξαναχτίσουν τις ζωές τους απ’το μηδέν στην «πατρίδα των προγόνων» τους. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’90 ενεπλάκησαν σε μια σειρά από οικονομικές δραστηριότητες (κυρίως εντός της ανεπίσημης οικονομίας και χάρη στους ελαστικούς κρατικούς ελέγχους) οι οποίες συχνά προϋπόθεταν διεθνική κινητικότητα. Η αγορά γούνας, η τουριστική βιομηχανία, ο τομέας των κατασκευών και οι λαϊκές αγορές αποτέλεσαν προνομιακά πεδία εργασίας και επιχειρηματικών δραστηριοτήτων στα οποία οι ρωσόφωνοι μετα-σοβιετικοί Έλληνες βρήκαν θέση χάρη στην σκληρή δουλειά και τα κατάλληλα διασπορικά δίκτυα και τα δίκτυα συγγένειας. Παρά το γεγονός οτι θεωρούσαν την Ελλάδα ως την «τελική πατρίδα» τους, οι διεθνικές πρακτικές και στρατηγικές των παλινοστούντων δεν σταμάτησαν ποτέ να λαμβάνουν χώρα τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο. Χώρες όπως η Γερμανία, η Κύπρος ή η Μεγάλη Βρετανία αποδείχθηκαν προσφιλείς προορισμοί που φιλοξένησαν, έστω και προσωρινά, αρκετούς μετα-σοβιετικούς πληθυσμούς, συμπεριλαμβανομένων των Ελλήνων. Η ελληνική κρίση του 2010 και η επιδείνωση των συνθηκών διαβίωσης που ακολούθησε, επέτειναν τις τάσεις (επανα)μετανάστευσης προς την δυτική Ευρώπη, μαζί με πρακτικές επιστροφής προς την νότια Ρωσσία.

Ο σκοπός της έρευνας μας η οποία βασίστηκε σε ημι-δομημένες συνεντεύξεις με παλινοστούντες και εκτεταμένη έρευνα πεδίου σε επιχείρηση που ανήκει σε Έλληνες της πρώην ΕΣΣΔ, είναι να εξερευνήσει την διάδραση ανάμεσα σε στρατηγικές μετανάστευσης, οικονομικά δίκτυα και διασπορικές κοινότητες και ταυτόχρονα να θέσει ερωτήματα σχετικά με τα στερεότυπα γύρω από τις έννοιες της «ελληνικότητας» ή της «ποντιακότητας» που βασίζονται στον μύθο της «τελικής» ή «αιώνιας» πατρίδας. Η αναζήτηση των διασυνδέσεων γύρω απ’την άνοδο και πτώση συγκεκριμένων οικονομικών τομέων και την μετα-σοβιετική κινητικότητα όπως εκφράζεται μέσα απ’την ελληνική περίπτωση, αποκαλύπτει διάφορες οικονομικές και μεταναστευτικές πρακτικές ενθυλακωμένες στις κοινωνικές και πολιτισμικές νόρμες των διασπορικών κοινοτήτων των παλιννοστούντων.

Η έρευνα πραγματοποιήθηκε από τους μεταδιδακτορικούς ερευνητές Δημήτρη Καταϊφτσή και Αναστάσιο Γρηγοράκη, υπό την επίβλεψη της καθηγήτριας του τμήματος ΒΣΑΣ Ευτυχίας Βουτυρά.

Πληροφορίες ένταξης πράξης ΕΣΠΑ: https://empedu.gov.gr/decision/apo-tis-laikes-agores-stis-oikogeneiakes-epicheiriseis-sta-russian-markets-mia-orizontia-oikonomia-ton-quot-ftochon-quot-os-stratigiki-epiviosis-ton-epanapatristhenton-apo-tin-proin-essd-apo-ta-mesa-t/

ΒΑΣΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ  ΕΛΚΕ ΠΑΜΑΚ, ΣΤ’ ΚΥΚΛΟΣ,
Επ. Υπεύθυνη  καθηγήτρια Φωτεινή Τσιμπιρίδου, 2019-2020, κωδικός resCom: 81358

Οι δύο εθνογραφικές αυτοψίες σε Βηρυτό και Τύνιδα  επικεντρώνονται στο είδος της κινηματικής δράσης γύρω από θέματα ευαισθητοποίησης και προώθησης της ισότητας προς όφελος των γυναικών. Η έρευνα αποτελεί ένα διηθητικό φακό εστίασης για την ανάλυση επίκαιρων ζητημάτων της καθημερινότητας των γυναικών στην περιοχή της Μέσης Ανατολής. Τα έμφυλα ζητήματα αιχμής,  όπως ο επιθετικός ανδρισμός, η έμφυλη βία και τα ζητήματα πατριαρχίας με πολλά πρόσωπα στην περιοχή της Μέσης Ανατολής, προσεγγίζονται μέσα από εστιασμένες μελέτες περιπτώσεων.  Η έρευνα ακολουθεί τη μεθοδολογία της εθνογραφικής επιτόπιας αυτοψίας και  παρακολουθεί τη διαδικτυακή δράση και τις εκδοτικές δραστηριότητες των συνομιλητών/τριών.   

Η προτεινόμενη έρευνα εξετάζει την τελετουργία της Ασούρα, όπως επιτελείται από την Πακιστανική σιιτική κοινότητα στον Πειραιά. Η Ασούρα είναι η μέρα του πένθους για το μαρτύριο του Ιμάμη Χουσσέιν: εγγονoύ του Προφήτη και Τρίτου Ιμάμη, ο οποίος ηγήθηκε μιας εξέγερσης εναντίον του Ομμαϋά Χαλίφη Γιαζίντ Ά και τελικά αποκεφαλίστηκε στην μάχη της Κερμπαλά το 680 μ.Χ. Στη μάχη αυτή βασίζεται το κεντρικό αφήγημα γύρω από το οποίο οι Σιιίτες Μουσουλμάνοι συγκροτούν την πολιτική τους ταυτότητα ως μετανάστες και την θρησκευτική τους ταυτοποίηση ως μειονότητα σε σχέση με τους Σουννίτες Μουσουλμάνους στην Ελλάδα. Η Ασούρα τιμάται κάθε χρόνο μέσω τελετουργιών θρήνου και δημοσίων ακολουθιών που συμπεριλαμβάνουν, σε ορισμένες περιπτώσεις, αυτομαστίγωμα.

Η εκτός συμφραζομένων εστίαση στην πράξη του αυτομαστιγώματος, η οποία υπερτονίζεται από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, επανισχυροποιεί τοπικά στερεότυπα για τις πρακτικές της σιιτικής κοινότητας ως «ασύμβατες» με «ελληνικές» πολιτισμικές αξίες. Κοινωνικές αναπαραστάσεις των Σιιτών ως «βαρβαρικών Άλλων» ανακαλούνται συχνά στο δημόσιο λόγο ώστε να υποστηρίξουν ισλαμοφοβικά και φυλετικοποιημένα αφηγήματα αντικοσμοπολιτισμού. Αντιμέτωποι ωστόσο με την ξενοφοβία και την κοινωνική αποξένωση, οι Σιίτες επιχειρούν συστηματικά να αρθρώσουν αντι-αφηγήματα «πολιτισμικής οικειότητας» (Herzfeld 2005), τα οποία δίνουν έμφαση στις ομοιότητες μεταξύ της δικής τους θρηνητικής τελετουργίας και ποικίλων ενσώματων επιτελέσεων πίστης από τα πολιτισμικά συγκείμενα του ελλαδικού χώρου, όπως το προσκύνημα στην Τήνο (Dubisch 1996) ή τα Αναστενάρια (Danforth 1989).

Η προτεινόμενη έρευνα έχει έναν τριπλό στόχο. Πρώτον, καταγράφει τον πολιτικό αγώνα της κοινότητας να προάγει διαλεκτικά και πρακτικά ένα όραμα πολιτειότητας βασισμένο σε ενσώματες και συν-αισθηματικές συνισταμένες υποκειμενικότητας. Δεύτερον, αναλύει τον πλούσιο μετασυμβολικό χαρακτήρα που η Ασούρα εκλαμβάνει σε ένα μεταναστευτικό πλαίσιο, καθώς μεταμορφώνεται σε ένα ιδίωμα έκφρασης και διαχείρησης αισθημάτων απώλειας που συνδέονται με μεταναστευτικές διαδρομές. Τρίτον, εκκινώντας από την περίπτωση της Ασσούρα, αλλά και διευρύνοντας την ερευνητική οπτική με αναφορά σε άλλα παραδείγματα θρηνητικών επιτελέσεων, εξετάζει πώς η ποιητική της «πολιτισμικής οικειότητας» αρθρώνεται εκ νέου σε σύγχρονες καλλιτεχνικές πρακτικές, με επίκεντρο τις παραστατικές τέχνες.

για περισσότερες πληροφορίες: https://www.rchumanities.gr/omada-chatziprokopiou-tsibiridou/

Το TRANSCA αποτελεί μια ευρωπαϊκή πρωτοβουλία/έργο Erasmus+ που προωθεί την ένταξη της Κοινωνικο-Πολιτισμικής Ανθρωπολογίας στην εκπαίδευση για την αντιμετώπιση των πιεστικών κοινωνικών ζητημάτων, όπως η διαφορετικότητα, η μετανάστευση και οι κοινωνικοοικονομικές ανισότητες. Οι πρωταρχικοί στόχοι του έργου περιλαμβάνουν τη συνεργασία ανάμεσα στους θεσμούς εκπαίδευσης εκπαιδευτικών και την Κοινωνικο-Πολιτισμική Ανθρωπολογία, την ενστάλαξη βασικών ανθρωπολογικών γνώσεων σε πρακτικές εκπαίδευσης εκπαιδευτικών και την καινοτόμο αντιμετώπιση της πολυπλοκότητας της ποικιλομορφίας στην σχολική αίθουσα και την ευρύτερη εκπαιδευτική διαδικασία.
Βασικό στοιχείο για το TRANSCA αποτελεί η εισαγωγή αναστοχαστικών ανθρωπολογικών μεθόδων, οι οποίες μπορούν να ενισχύσουν την κατανόηση των βιωμένων εμπειριών των μαθητών/τριών και των εκπαιδευτικών. Μέσα από τη συνεργασία με εξέχοντα πανεπιστημιακά ιδρύματα στην Ελλάδα, τη Δανία, την Αυστρία και την Κροατία, το TRANSCA δίνει έμφαση στις συνεργασίες με Παιδαγωγικές Σχολές, φορείς εκπαίδευση και επιμόρφωσης εκπαιδευτικών και άλλος σχετικούς θεσμούς. Τα βασικά παραδοτέα περιλαμβάνουν μία «Λευκή Βίβλο» βέλτιστων πρακτικών, ένα εγχειρίδιο βασικών επιστημονικών εννοιών και μια σειρά διδακτικών πρακτικών, τα οποία φιλοξενούνται στην ψηφιακή πλατφόρμα του προγράμματος. Το πρόγραμμα TRANSCA επιδιώκει να ενισχύσει την κοινωνική ένταξη στην εκπαίδευση, προωθώντας την κοινωνική συνοχή σε ολόκληρη την ευρωπαϊκή ήπειρο.
Δείτε την ιστοσελίδα του έργου και τα τελικά παραδοτέα: https://transca.net/en/index